Psikolojik travma, kişinin yaşadığı veya tanık olduğu olaylardan kaynaklanan derin duygusal, zihinsel ve fiziksel etkilerle kendini gösterir. Bu olaylar kişinin güvenliğini tehdit ederken güçlü bir çaresizlik, korku veya dehşet duygusu yaratabilir. Doğal afetler, kazalar, şiddet, savaş, cinsel veya fiziksel istismar gibi deneyimler travmatik olaylara örnek olarak gösterilebilir. Travmanın etkileri kişiden kişiye değişmekle birlikte, stres, kaygı, depresyon ve uyku bozuklukları gibi çeşitli psikolojik tepkilerle karşılaşılabilir. Ayrıca, Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB) gibi klinik durumlara da yol açabilir. Tedavi ve destek, bu etkilerin üstesinden gelinmesinde önemli bir rol oynar.
Bir Olayı Travmatik Yapan Faktörler
- Kişisel Güvenlik ve Kontrol Kaybı: Olay sırasında güvenlik ve kontrol kaybı hissedilir.
- Beklenmedik Olması: Olayların ani ve hazırlıksız yakalaması travmatik etkisini artırır.
- Fiziksel ve Duygusal Tehdit: Kişinin yaşamını veya bedensel bütünlüğünü tehdit eden olaylar travmatik etki yaratır.
- Yetersiz Başa Çıkma Kaynakları: Psikolojik ve sosyal destek eksikliği travmanın etkisini artırabilir.
- Tekrarlanan veya Kronik Olaylar: Sürekli veya tekrar eden travmatik olaylar daha ağır bir etki bırakabilir.
Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB) Oluşma Süreci
- Travmatik Olayın Yaşanması veya Tanık Olunması: Kişi, kendisinin veya sevdiklerinin hayatını tehdit eden bir olayla karşılaşır.
- İlk Tepkiler: Şok, korku, suçluluk veya öfke gibi akut stres tepkileri görülür.
- Olayın Tekrar Yaşanması: Travmatik anılar tekrar tekrar yaşanır; flashbackler ve kabuslar bu aşamada sık görülür.
- Duygusal ve Bilişsel Değişimler: Kişide yoğun korku, umutsuzluk ve hipervijilans gelişebilir.
- Kaçınma Davranışları: Kişi, travmayı hatırlatan durumlardan kaçınma eğilimi gösterir.
- Aşırı Uyarılma: Uykusuzluk, iritabilite ve kolay irkilme gibi belirtiler günlük yaşamı zorlaştırır.
- Kronikleşme: TSSB semptomları tedavi edilmezse aylarca hatta yıllarca devam edebilir ve işlevselliği bozar.
TSSB Tedavisi
- Psikoterapi:
- Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT): Travmatik olayla ilgili olumsuz düşünce ve inançları değiştirmeye yardımcı olur.
- Maruz Bırakma Terapisi: Travmayı güvenli bir ortamda yeniden işlemeyi amaçlar.
- Göz Hareketleri ile Duyarsızlaştırma (EMDR): Travmatik anıların işlenmesini kolaylaştırır.
- İlaç Tedavisi:
- Antidepresanlar: TSSB semptomlarını hafifletmek için kullanılır.
- Anksiyolitikler: Aşırı kaygı belirtilerini azaltır ancak kısa süreli kullanılır.
- Destekleyici Yaklaşımlar: Meditasyon, yoga ve grup destekleri TSSB iyileşme sürecine katkıda bulunabilir.
- Aile ve Sosyal Destek: Yakın çevrenin anlayışı ve desteği tedavi sürecinde önemli bir güç kaynağıdır.